Η ψυχολογία της δίαιτας

Αξίζει να σημειωθεί ότι το 1/3 ανδρών και γυναικών στο Δυτικό κόσμο αναφέρεται ως υπέρβαροι. Η σκέψη ότι κάποιος είναι υπέρβαρος είναι περισσότερο κοινή στις γυναίκες με κανονικό βάρος παρά στους άνδρες.

Η δίαιτα είναι εξαιρετικά κοινή σε ανθρώπους που ανήκουν σε διάφορες κατηγορίες κιλών και προσπαθούν να χάσουν βάρος.

Επίσης, πολλοί άνθρωποι, ιδιαίτερα γυναίκες, λανθασμένα θεωρούν τους εαυτούς τους υπέρβαρους & τουλάχιστον μια στις δυο γυναίκες που ΔΕΝ είναι υπέρβαρη έχει δοκιμάσει δίαιτα.

Η συνήθεια του να κάνεις δίαιτα ενισχύεται από διάφορους παράγοντες. Κυρίως από την απέχθεια προς την παχυσαρκία. Παιδιά σχολικής ηλικίας σε μια μελέτη εμφάνισαν εντονότερη απέχθεια στο να είναι υπέρβαρα από το να είναι τυφλά ή φυσικά (σωματικά) ακρωτηριασμένα. Επίσης, παιδιά ηλικίας 8 ετών περιορίζουν την πρόσληψη τροφής, και μέχρι την ηλικία των 15 ετών 1 στα 3 έχουν μπει σε δίαιτα.

Ακόμα, κι οι επαγγελματίες που προσφέρουν διαιτολόγια πιστεύουν ότι η επιτυχημένη δίαιτα είναι δυνατή – ότι ο καθένας αν προσπαθήσει αρκετά σκληρά μπορεί να τα καταφέρει. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει απόδειξη για αυτήν την υπόθεση. Ακόμη, και τα πιο καλά σχεδιασμένα διαιτολόγια να ακολουθήσεις, μπορεί να επιτευχθεί σημαντική απώλεια βάρους, αλλά η αναλογία των ανθρώπων που διατηρούν αυτή την απώλεια για πάνω από 5 έτη είναι σε μονοψήφιο ποσοστό. Λέγεται πως 1 στους 20 φτάνει το βάρος στόχο – δίχως να είναι όλοι αυτοί οι άνθρωποι κλινικά παχύσαρκοι.

Επίσης, δεν υπάρχει πληροφορία που να δείχνει πόσοι από αυτούς που τα κατάφεραν ξαναγράφονται σε άλλα προγράμματα μετά. Όπως, και ότι οι μισοί από αυτούς που έχασαν βάρος, ξαναβάζουν τα κιλά μετά. Είναι φανερό λοιπόν πως κάτι άλλο συμβαίνει.

Οι άνθρωποι καθορίζουν το αν θα χάσουν βάρος σύμφωνα με μια αντίληψη που ονομάζεται «η δύναμη της θέλησης». Θεωρούν πως πετυχαίνουν τη δίαιτα αυτοί που την έχουν, ενώ οι άλλοι αποτυγχάνουν. Αυτή η εξήγηση ακόμη και τους επαγγελματίες μπερδεύει, πολλές φορές τους θυμώνει ή τους κάνει να τα παρατάνε όταν ένα άτομο επιστέφει για να ζυγιστεί και δεν έχει χάσει ούτε γραμμάριο ή πολύ συχνά έχει βάλει κιόλας.

Επιπλέον, υπάρχουν αυξανόμενα στοιχεία ότι οι επαναλαμβανόμενοι κύκλοι δίαιτας μπορούν να κάνουν τα πράγματα χειρότερα με την έννοια ότι οι άνθρωποι πρέπει να τρώνε λιγότερο και για περισσότερο καιρό και να χάσουν το ίδιο βάρος. Σε μια μελέτη που έγινε σε ποντικούς  όπου έκαναν δίαιτα και μετά ξαναταίστηκαν, φάνηκε πως χρειάστηκαν στο 2ο κύκλο 46 ημέρες για να χάσουν το βάρος που αρχικά είχαν χάσει σε 21 μέρες, όπως επίσης τους πήρε 14 ημέρες να ανακτήσουν το βάρος στο 2ο κύκλο, τόσο όσο ανακτήθηκε πρωτίστως σε 46 ημέρες. Από αυτή τη μελέτη δε μπορούμε να εξάγουμε συμπεράσματα ως προς τους ανθρώπους. Ωστόσο, είναι γνωστό από μελέτες σε αθλητές που βρίσκονται σε ένα εύρος βάρους από τη μια σεζόν στην άλλη , παραπονιούνται πως γίνεται πιο δύσκολο να χάσουν  το ίδιο πόσο βάρους από τη μια σεζόν στην άλλη.

Σε διάφορες μελέτες, άτομα που έκαναν δίαιτα έχουν περιγραφεί σα να είχαν την εμπειρία μιας αλλαγμένης σχέσης με το φαγητό , όπως ισχυρές ορμές για να φάνε ή υπερβολικές εμμονές με το φαγητό και συναισθήματα εκτός ελέγχου όσον αφορά το φαγητό. Έτσι είναι φυσικά τρωτοί στο να σπάσουν τη δίαιτα τους όταν υπάρχει πειρασμός.

Το σύνδρομο της δίαιτας

Είναι ένα σύστημα αξιών, ιδεών, πεποιθήσεων και συμπεριφορών οι οποίες είναι κοινές σε άτομα, που ακολουθούν δίαιτες απώλειας βάρους. Αυτές οι ιδέες μπορεί να επηρεάζουν τη συμπεριφορά των ατόμων οδηγώντας τους σε περιορισμούς, αδηφαγική διαταραχή, ζύγισμα, αποφυγή γευμάτων κ.α.

Οι πεποιθήσεις του συνδρόμου δίαιτας δημιουργούνται συχνά από λανθασμένες πληροφορίες σχετικά με την τροφή, τις θερμίδες, την αύξηση και μείωση του βάρους, την αποτελεσματικότητα των διαιτών γενικότερα και συγκεκριμένων διαιτών ιδιαίτερα. Οι άνθρωποι λαμβάνουν πληροφορίες για το φαγητό, το βάρος και τις δίαιτες από διάφορες πηγές όπως ο τύπος, φίλοι ή μέλη της οικογένειας τους.  

Συναισθηματικές συνέπειες της δίαιτας.

Ο Αncel keys  πραγματοποίησε μια σειρά από πειράματα σε νεαρούς υγιείς άνδρες που δεν είχαν ξανακάνει δίαιτα, χωρίς ιστορικό προβλημάτων βάρους. Οι άντρες συμμετείχαν ως εναλλακτική επιλογή αντί των στρατιωτικών τους καθηκόντων στον πόλεμο της Κορέας.

Οι άντρες έτρωγαν κανονικά κατά τη διάρκεια των πρώτων 3 μηνών του πειράματος, ενώ οι διατροφικές τους συνήθειες και προσωπικότητες μελετιούνταν. Μετά υποβλήθηκαν σε αυστηρές δίαιτες, οπού η πρόσληψη τροφής περιοριζόταν στο μισό για περίοδο 3 μηνών. Μετά έμπαιναν μέσα σε μια 3μηνη περίοδο αποτοξίνωσης όπου έτρωγαν φυσιολογικές ποσότητες φαγητού.

Φάνηκε ότι οι επιδράσεις της δίαιτας ήταν αδιαμφισβήτητες.

Το φαγητό έγινε το κύριο θέμα συζήτησης.

Άνδρες όπου η μαγειρική και το φαγητό τους ήταν αδιάφορη πριν, ενθουσιάστηκαν από τη μαγειρική και τα μενού.

Πολλοί από τους άντρες βρήκαν αδύνατον να μείνουν στη δίαιτα, έτρωγαν κρυφά με παρόρμηση και αισθανόντουσαν άσχημα μετά.

Ψυχολογικά έγιναν πιο αγχώδεις και με τάσεις μελαγχολίας.

Είχαν δυσκολίες συγκέντρωσης.

Όλοι οι άνθρωποι σε δίαιτα έχουν υψηλότερα σκορ στο στρες από αυτούς που δεν είναι σε δίαιτα στα μετρήσεις συναισθηματικής ταραχής και είναι πιο πιθανό να δείξουν διαταραγμένη πνευματική απόδοση.

Η δίαιτα επίσης αλλάζει τον τρόπο που αισθανόμαστε για τι σώμα μας. Στο πείραμα παρατηρήθηκε ότι άντρες που πριν δεν ενδιαφέρονταν για την εμφάνιση τους και το βάρος τους, αρχίσαν να αισθάνονται αλλαγές στον τρόπος που αντιλαμβάνονταν το σώμα τους. Παραδόξως αρκετοί από αυτούς παραπονιόντουσαν ότι αισθάνονταν υπέρβαροι παρότι είχαν χάσει  βάρος κι άρχισαν να ασκούν κριτική για το σχήμα και το μέγεθος του σώματος τους.

Συνέχιζαν να είναι προκατειλημμένοι για το φαγητό και μερικοί ανέφεραν ότι η λαχτάρα τους για το φαγητό ήταν ακόμα χειρότερη από πριν.

Οι διαιτώμενοι είναι πιο πιθανόν από τους μη διαιτώμενους να στραφούν στο φαγητό όταν είναι συναισθηματικά καταβεβλημένοι ή μελαγχολικοί. Αυτό το φαινόμενο δημιουργείτε από την δίαιτα.

Σε μια μελέτη γυναίκες εθελόντριες χωρίστηκαν σε 3 ομάδες:

Η 1^η ομάδα ακολούθησε αυστηρή δίαιτα

Η 2^η ομάδα ακολούθησε ένα έντονο πρόγραμμα άσκησης

Η 3^η ομάδα ούτε δίαιτα ούτε άσκηση

Μετά από 5 εβδομάδες οι γυναίκες πήραν μέρος σε ένα πείραμα που υπολόγιζε την πρόσληψη τροφής υπό την παρακολούθηση μιας στρεσογόνου ταινίας. Μπολ με γλυκά και ξηρούς καρπούς τοποθετήθηκαν δίπλα τους και τους είπαν να τρώνε όσο ήθελαν.

Οι γυναίκες που είχαν ακολουθήσει το πρόγραμμα δίαιτας έφαγαν πολύ περισσότερο από τις υπόλοιπες.

Εκτός από τις ψυχολογικές και φυσιολογικές επιδράσεις της δίαιτας, όταν σκεφτόμαστε να συμβουλέψουμε τους ανθρώπους να κάνουν δίαιτα πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι γνωρίζουμε τον τρόπος που ανταποκρίνονται τα ανθρώπινα όντα, συμβιβάζονται και αποδέχονται σε κάθε είδους ιατρικής ή/ και άλλης συμβουλής.

Η συμμόρφωση στις αλλαγές θα επηρεαστεί πάντα μέσα από την ίδια τη διαδικασία, για παράδειγμα αν είναι απλή ή σύνθετη, το βαθμό της αλλαγής στη συμπεριφορά που απαιτείται και κατά πόσο αυτή ταιριάζει με την προσωπικότητα και τον τρόπο ζωής του ατόμου. Η συμμόρφωση θα επηρεαστεί επίσης από το αν το άτομο το επιθυμεί πραγματικά.

Η επιθυμία για απώλεια βάρους δεν είναι το ίδιο με την ετοιμότητα και την ικανότητα κάποιου να τα καταφέρει. Το άτομο μπορεί να χρειάζεται εκπαίδευση πριν την απώλεια βάρους, με τον ίδιο τρόπο που κάποιος θα εκπαιδευόταν για άλλα πράγματα όπως το να σκαρφαλώσει σε ένα βουνό ή να μελετήσει για ένα διαγώνισμα.

Η θεωρία του προκαθορισμένου σημείου

Το κίνητρο πίσω από τις δίαιτες είναι ότι οι άνθρωποι μπορούν να οδηγηθούν προς ένα βάρος στόχο, όπου καθορίζεται από το ΔΜΣ και το σωματότυπο που ιδανικά θα ήθελαν να βρίσκονται να κινηθούν προς αυτό σταδιακά ή γρήγορα με ανορθόδοξες δίαιτες και να παραμείνουν σε αυτό εφόσον έχει επιτευχθεί, πιστεύοντας ότι το νέο μέγεθος κάποιου θα είναι επαρκής να τον κινητοποιήσει να μη φάει ξανά υπερβολικά ποτέ.

Το ιδανικό βάρος καθορίζεται από το ΔΜΣ.

Το set point theory προτείνει το αν είσαι υπέρβαρος ή ελλιποβαρής θα πρέπει να εκτιμηθεί με το αν είσαι πάνω η ΄κάτω από το προκαθορισμένο βάρος σου. Μια πολύ αδύνατη γυναίκα ίσως φαίνεται ελ λιποβαρής, αλλά μπορεί το βάρος αυτό να είναι το ιδανικό για το σώμα της.

Προτείνεται ότι επηρεάζεται από τα γονίδια, την διατροφή, την άσκηση, τον τρόπο ζωής.

Επηρεάζεται πχ από τακτική άσκηση

Δεν είναι ρεαλιστικό να στοχεύουμε να διατηρήσουμε το βάρος της εφηβείας στα 40 π.χ. επηρεασμένοι από τα ΜΜΕ, κάτι τέτοιο δυστυχία θα μπορούσε να μας προσφέρει, διότι με κόπο – υποφέροντας θα προσπαθούσαμε να είμαστε σε ένα βάρος εκτός του προκαθορισμένου.

Βοηθώντας τα άτομα που βρίσκονται σε δίαιτα

Για κάποιους από αυτούς το να ακολουθούν μια δίαιτα είναι ο μόνος τρόπος που γνωρίζουν, προκειμένου να ελέγχουν την πρόσληψη τροφής. Αυτά τα άτομα χαρακτηρίζονται ως «εθισμένοι στη δίαιτα». Το απότομο σταμάτημα της δίαιτας και ο περιορισμός της τροφής μπορεί να οδηγήσει σε απότομη αύξηση βάρους εάν δεν τους δοθούν οι απαραίτητες οδηγίες για να τους βοηθήσουν μετά από μια μεταβατική περίοδο.

Έγκυρα επιστημονικά περιοδικά προτείνουν ότι οι χρόνια διαιτώμενοι θα πρέπει να ξεπεράσουν τη δίαιτα και να μπουν σε μια υγιεινή διατροφή – με την υπόσχεση ότι εάν μάθεις να τρως φυσιολογικά και πάλι θα τα καταφέρεις να χάσεις βάρος.

Κάποιοι ερευνητές προτείνουν ότι το να παρατήσεις τη δίαιτα και να επιτρέψεις όλα τα φαγητά, θα απελευθερώσει τα άτομα από την αίσθηση έλλειψης των αγαπημένων τους φαγητών, όπως π.χ. σοκολάτα. Αυτά τα άτομα θα επανακτήσουν στη συνέχεια τον έλεγχο πάνω στα συγκεκριμένα τρόφιμα, θα τα καταναλώσουν σε μικρές ποσότητες και θα είναι ικανά να τρώνε φυσιολογικά γενικότερα. Το βαθύτερο μήνυμα πίσω από την φιλοσοφία ότι «οι δίαιτες παχαίνουν» είναι ότι η διακοπή των διαιτών μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια βάρους.

Η εκμάθηση του πως να περιορίσεις το φαγητό απαιτεί μια πιο λεπτομερή διερεύνηση της σχέσης του ατόμου με το φαγητό.

Να κάνεις δίαιτα ή να μην κάνεις;

Όσα έχουν ήδη αναφερθεί σχετικά με τις επιδράσεις της δίαιτας, θα οδηγούσαν στο συμπέρασμα ότι η δίαιτα είναι βλαβερή. Αυτό βασίζεται στα ακόλουθα συμπεράσματα:

• Οι δίαιτες δεν έχουν επιτυχία και οι μακροχρόνιες δίαιτες γιο-γιο κάνουν το πρόβλημα χειρότερο.
• Η δίαιτα είναι επιβλαβής, με φυσικές και συναισθηματικές παρενέργειες.
• Οι άνθρωποι κάνουν λανθασμένες υποθέσεις σχετικά με τις αιτίες και συνέπειες της παχυσαρκίας, επομένως η δίαιτα είναι λάθος λύση.
• Μερικοί άνθρωποι που εναντιώνονται στην ιδέα της δίαιτας αρνούνται και την ιδέα ότι η παχυσαρκία είναι επιβλαβής.

Το να είσαι αντίθετος στη δίαιτα είναι διαφορετικό από το να μην κάνεις δίαιτα, διότι οι περισσότεροι άνθρωποι συσχετίζουν το να μην κάνεις δίαιτα με τη βουλιμία ή την υπερφαγία μέχρι την επόμενη δίαιτα. Οι οργανισμοί που είναι αντίθετοι στην δίαιτα ή οι άνθρωποι που γράφουν βιβλία αυτοβοήθειας διαφέρουν στις μεθόδους αλλά κυρίως ακολουθούν τα παρακάτω:

• Να εκπαιδεύσουν τους ανθρώπους για τους κινδύνους της δίαιτας
• Να διδάξουν τη βιολογική βάση του βάρους του σώματος χρησιμοποιώντας την αποτυχία προγραμμάτων τροποποίησης συμπεριφοράς σα μια απόδειξη ότι το βάρος είναι προκαθορισμένο βιολογικά.
• Να αλλάξουν τις σκέψεις που σχετίζονται με τη διατροφή με ποικίλους τρόπους π.χ. να  διδάξουν τους ανθρώπους να αναγνωρίζουν εσωτερικά μηνύματα της πείνας, να εγκαταλείπουν τη δίαιτα και να τρώνε ότι θέλουν (τότε το φαγητό σου θα αποκατασταθεί όταν σταματήσεις να στερείσαι συγκεκριμένα φαγητά) ή να τους διδάσκουν υγιεινή διατροφή(την οποία γνωρίζουν ήδη) ή να κάνουν άλλα πράγματα, όπως π.χ. να τρώνε ότι θέλουν αλλά μόνο σ’ ένα συγκεκριμένο μέγεθος πιάτου (η δίαιτα του οργασμού).
• Να βελτιώσουν τη  αυτοπεποίθηση και την εικόνα σώματος που έχουνε για το σώμα τους μέσα από την αυτοαποδοχή απ’ ότι την έλλειψη βάρους. Να σταματήσουν να θαυμάζουν την άποψη ότι το να είσαι αδύνατος σημαίνει και αποδοχή.
• Να ωθούν τους ανθρώπους να ασκούνται αντί να κάνουν δίαιτα.

Συμβουλεύει η κα Κλεοπάτρα Αρέστη, Κλινική Διαιτολόγος – Διατροφολόγος, Υπ. Διδάκτωρ Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Αθηνών, MSc. Αθλητική Διατροφή, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Master Practitioner on Eating Disorders & Obesity

Πηγή : osteocare.gr