Τι είναι πιο σημαντικό από την τροφή;

Δυσκολεύεσαι στον ύπνο σου;

8 Μαρτίου 2024

Φόβος ή φοβία;

8 Μαρτίου 2024

Μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, βρέφη σε νοσοκομεία των οποίων η ανάγκη για τροφή είχε καλυφθεί, πέθαιναν. Το φαινόμενο αυτό στάθηκε αφορμή για να ανακαλυφθεί μια πολύ βασική ανθρώπινη ανάγκη, η ανάγκη για προσκόλληση.

Διερευνώντας τους παράγοντες της βιολογικής ανάγκης για τροφή και της ανάγκης για επαφή, στην έρευνα του Harlow φάνηκε ότι τα πιθηκάκια προτιμούσαν να γαντζωθούν από μια κούκλα που είχε μια κουβέρτα πάνω της, παρά από μια συρμάτινη που είχε γάλα, καθώς τους προσέφερε την ανακούφιση της σωματικής επαφής. Έτσι και το παιδί επιθυμεί την εγγύτητα. Κρατά τον φροντιστή κοντά του για ασφάλεια και παρηγοριά.

Η απειλή του χωρισμού από τη μορφή προσκόλλησης προκαλεί άγχος και διαμαρτυρία ενώ η απώλεια της μορφής προκαλεί λύπη. Για το άτομο λοιπόν, ο γονιός είναι μια ασφαλής βάση, ένα καταφύγιο. Από αυτή τη βάση οι άνθρωποι εξερευνούν τον κόσμο και σε αυτή επιστρέφουν όταν η ζωή γίνεται τρομακτική. Επιπλέον, ένα παιδί έχει ανάγκη από αγάπη, στοργή, συμπάθεια, προστασία, φροντίδα και επιθυμία για επικοινωνία. Αν δεν ικανοποιηθούν οι παραπάνω ανάγκες, το άτομο θα αποζητά την εκπλήρωση τους στην ενήλικη ζωή από άλλα άτομα ελπίζοντας ότι θα του καλύψουν αυτό το κενό.

Εμβαθύνοντας στο φαινόμενο της προσκόλλησης ο Bowbly διαχώρισε τρεις τύπους προσκόλλησης: ασφαλής, ανασφαλής/αγχώδης και ανασφαλής/αποφευκτικός. Αργότερα προστέθηκε και ο αποδιοργανωμένος τύπος. Ο κάθε τύπος διαμορφώνεται ανάλογα με την ανταπόκριση του φροντιστή του παιδιού στις ανάγκες του. Πιο συγκεκριμένα, εξαρτάται από το κατα πόσο οι ανάγκες του παιδιού καλύπτονται με συνέπεια, αν υπάρχει διαθεσιμότητα από την πλευρά του φροντιστή, απαντητικότητα και συναισθηματική εμπλοκή. Ακολούθως το παιδί διαμορφώνει στρατηγικές που ακολουθεί ανάλογα με τη συμπεριφορά του φροντιστή του.

Στον ασφαλή τύπο οι φροντιστές ήταν ικανοί και αξιόπιστοι. Τα άτομα με ασφαλή τύπο προσκόλλησης εμπιστεύονται τους άλλους και μπορούν να φανούν ευάλωτοι. Έχουν ως πεποίθηση ότι οι άλλοι είναι κατά βάθος καλοί. Επιπλέον, διατυπώνουν ξεκάθαρα τις ανάγκες τους και μπορούν να καλύψουν και τις ανάγκες του άλλου. Προσδοκούν ότι ο άλλος θα τους αγαπήσει και θα τους δείχνει αγάπη.

Στον αποφευκτικό τύπο προσκόλλησης, ο φροντιστής του δεν ανταποκρινόταν στο βρέφος και το άφηνε να ανταπεξέλθει μόνο του. Τα άτομα με αυτόν τον τύπο προσκόλλησης τείνουν να βάζουν ένα τείχος απέναντι στους άλλους και να δυσκολεύονται να ανοιχτούν. Φοβούνται την εξάρτηση από τον άλλον και ότι ο άλλος θα τον καταβροχθίσει. Έχουν ως μότο την αυτάρκεια και είναι «αλλεργικοί» στην αποκάλυψη του εαυτού τους και των συναισθημάτων τους. Στο πλαίσιο μιας σχέσης δυσκολεύονται να υποστηρίξουν τον άλλον και παίρνουν μεγαλύτερη απόσταση στις συγκρούσεις. Η απομάκρυνση από τους άλλους, που γίνονται ιδωμένοι ως επιθετικοί και μη φροντιστικοί, μειώνει τη δυσφορία. Οι ανάγκες για προσκόλληση αγνοούνται και αποθεώνεται η αυτοδυναμία.

Ο αγχώδης τύπος προσκόλλησης δεν έλαβε φροντίδα με συνέπεια στη βρεφική του ηλικία. Έχει ανάγκη από οικειότητα και βρίσκεται σε επαγρύπνηση για πιθανές απειλές (π.χ. αρνητικά μηνύματα που εκπέμπονται από τους σημαντικούς άλλους). Οι αντιδράσεις του έπειτα έχουν στόχο να ταρακουνήσουν τον άλλο για να του προσφέρει περισσότερη προσοχή και καθησυχασμό. Επιθυμώντας την απόλυτη σύνδεση με τον άλλον γίνεται «ο χειρότερος εχθρός» του αποφευκτικού τύπου. Τα άτομα με αυτόν τον τύπο προσκόλλησης απογοητεύονται και νιώθουν απόρριψη όταν ο σύντροφος τους δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες τους για προσοχή, όπως θα ήθελαν, και τον κρίνουν. Όπως λέει ο Peter Lovenheim «λαχταρούν την εγγύτητα αλλά απεχθάνονται που είναι τόσο ανασφαλείς χωρίς σχέση». Κάπως έτσι λοιπόν ο αποφευκτικός θέλει χώρο και ο αγχώδης διαβεβαίωση.

Πέρα από τους παραπάνω τύπους υπάρχει και ένας άλλος τύπος προσκόλλησης, ο αποδιοργανωμένος. Σε αυτόν τον τύπο τόσο η αποφευκτικότητα όσο και το άγχος είναι υψηλά . Το άτομο φοβάται την απόρριψη, είναι καχύποπτο με τους άλλους και ντροπαλό. Συνήθως σε αυτή την κατηγορία είναι άτομα που έχουν υποστεί κακοποίηση ή και παραμέληση. Σε αυτή την περίπτωση, η γονεϊκή φιγούρα είναι ταυτόχρονα «η πηγή και η λύση του φόβου». Το άτομο αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στη σύνδεση και την απομάκρυνση. Επίσης, μπορεί να επιτεθεί όταν του προσφερθεί η σύνδεση. Όταν οι άλλοι άνθρωποι απαντούν απέναντι στις ανάγκες του ατόμου, ειδικά όταν είναι σε μικρή ηλικία, το νευρικό σύστημα είναι λιγότερο ευαίσθητο στον κίνδυνο. Ακολούθως, το άτομο διαμορφώνει μέσα του την πεποίθηση ότι ο κόσμος είναι σχετικά ασφαλής και διαχειρίσιμος. Επομένως, το νευρικό σύστημα ενός ατόμου με αποδιοργανωμένο τύπο προσκόλλησης ήταν συνεχώς σε δράση καθώς έπρεπε να προστατευτεί από τον κίνδυνο. Έτσι, μπορεί να είναι και στην ενήλικη ζωή του ένα άτομο που βρίσκεται συνεχώς σε εγρήγορση για κάθε πιθανό κίνδυνο.

Φυσικά μια στρατηγική που μπορεί να είναι δυσλειτουργική στο τώρα, υπήρχε προστατευτική στο τότε. Δηλαδή, οι στρατηγικές του αγχώδους τύπου έκαναν τον φροντιστή του να τον προσέξει και οι στρατηγικές του αποφευκτικού τύπου τον προστάτευσαν από τον πόνο της απόρριψης. Ανάλογα με τον τύπο προσκόλλησης του ατόμου αλλάζει το πόσο μπορεί να εμπιστευτεί τον άλλον, το πόσο αποδέχεται τον εαυτό του και πιστεύει ότι αξίζει να φροντιστεί. Μαθαίνει δηλαδή το πως είναι η αγάπη, τι περιμένει από τους άλλους και ποιος είναι. Αυτό ωστόσο δεν σημαίνει ότι ο τύπος προσκόλλησης δεν μπορεί να μεταβληθεί σε ένα άτομο στην πορεία της ζωής του.

Επιπροσθέτως, μπορεί στην προσωπική ιστορία ενός ατόμου να υπήρχε η σχέση με ένα πρόσωπο που υποκαθιστούσε τον φροντιστή. Η Alice Miller ονόμασε το πρόσωπο αυτό πρόσωπο αρωγός. Ένα τέτοιο πρόσωπο μπορεί να είναι μια γιαγιά, τα αδέρφια, ένας δάσκαλος, ένας προπονητής, ένας μέντορας. «Μέσα από τα βιώματα με τέτοια πρόσωπα καταφέρνει το άτομο να νιώσει την ασφαλή προσκόλληση». Το πρόσωπο αρωγός δείχνει συμπάθεια, αγάπη και εμπιστοσύνη στο παιδί και του μεταδίδει το συναίσθημα ότι αξίζει να του φέρονται με σεβασμό. Νιώθει αποδεκτό. Επιπλέον, κάποιος σύντροφος μπορεί να διαδραματίσει έναν επουλωτικό ρόλο προς το άτομο. Έπειτα, οι θεραπευτές συγκαταλέγονται στα «πρόσωπα–γνώστες», όπως τους ονομάζει η Alice Miller, οι οποίοι έχουν παρόμοιο ρόλο με αυτόν του «προσώπου–αρωγού».

Ως ενήλικες, αναγνωρίζοντας την πραγματικότητα της παιδικής μας ηλικίας, σμιλεύουμε ένα άτομο που θα καλύψει της ανάγκες του εσωτερικού μας παιδιού. Αυτό το άτομο δεν είναι άλλο παρά ο εαυτός μας. Εμείς οι ίδιοι καλούμαστε να προσφέρουμε στον εαυτό μας την κατανόηση των αισθημάτων, την προστασία και την άνευ όρων αποδοχή που έχουμε στερηθεί.