Τα τελευταία νέα για την Σκλήρυνση κατά πλάκας
8 Μαρτίου 2024
Έβαλες την «αυτοφροντίδα» στην λίστα σου σήμερα;
8 Μαρτίου 2024
Η περίοδος του καλοκαιριού τελείωσε επίσημα και η επιστροφή στην καθημερινότητα για πολλούς συνοεύεται από θέσπιση νέων στόχων σε προσωπικό, επαγγελματικό και οικογενειακό επίπεδο. Οι στόχοι που θέτει ο καθένας από εμάς συνήθως λειτουργούν ως κίνητρο για την έναρξη της προσπάθειας προς την επίτευξη τους, ενώ η σημαντικότητα και τα οφέλη που πρόκειται να αποκομίσει συμβάλλουν στην διατήρηση του κινήτρου αυτού καθ΄ όλη τη διάρκεια της διαδρομής. Συχνά βλέπουμε ανθρώπους να παραμένουν με αξιοθαύμαστο ζήλο προσηλωμένοι στον στόχο τους και να χαίρουν θαυμασμού και αναγνώρισης όταν τελικά οδηγούνται στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Από την άλλη, ζώντας σε μία κοινωνία που οι επιτυχίες, η αναγνώριση και η εξέλιξη τοποθετούνται ιδιαίτερα υψηλά ως αξίες, αντιλαμβάνεται κανείς πως αναπόφευκτα όλοι σε διαφορετικό βέβαια βαθμό, έχουν την ανάγκη να ανταποκριθούν σε αυτό το πρότυπο.
Σαφώς η επιθυμία μας να πετυχαίνουμε τους στόχους που θέτουμε στη ζωή μας και να λαμβάνουμε την αντίστοιχη επιβράβευση από τους γύρω είναι απόλυτα θεμιτή και τα οφέλη που αποκομίζουμε είναι πολλαπλά. Για παράδειγμα τονώνεται η αυτοεκτίμηση μας, η διάθεση μας βελτιώνεται ενώ παράλληλα ενισχύεται η ψυχική μας ανθεκτικότητα καθώς μαθαίνουμε μέσα από την εμπειρία να διαχειριζόμαστε διάφορες προκλήσεις που μπορεί να προκύψουν.
Τι γίνεται όμως όταν η επιβράβευση γίνεται αυτοσκοπός και τίποτα λιγότερο από το «τέλειο» δεν είναι αρκετό;
H «τελειοθηρία» (τέλειος + θήρα = κυνήγι), αναφέρεται στην τάση του ατόμου να θέτει πολύ υψηλά κριτήρια για τις επιδόσεις του χωρίς να υπάρχει ανοχή στην πιθανότητα λάθους ενώ αν αυτό συμβεί συνοδεύεται από έντονη αυτό επίκριση. Συχνά τα κριτήρια επιτυχίας που τίθενται δεν είναι ρεαλιστικά ή προϋποθέτουν τέτοια προσπάθεια από το άτομο σε σημείο που το κόστος ξεπερνά κατά πολύ το όφελος. Για παράδειγμα βιώνει έντονο άγχος στην προσπάθεια να ανταπεξέλθει «τέλεια», αίσθημα ματαίωσης όταν αυτό δεν είναι εφικτό, στερεί από τον εαυτό του το δικαίωμα στον ελεύθερο χρόνο και στην ξεκούραση, αντιμετωπίζει δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις κ.ά.
Πολλοί ερευνητές έχουν κάνει λόγο για διάφορους τύπους τελειοθηρίας. Συγκεκριμένα αναφέρονται στην «τελειοθηρία προσανατολιζόμενη στον εαυτό», όπου το άτομο επιδιώκει αψεγάδιαστα αποτελέσματα σε κάθε τομέα της ζωής του και στην «τελειοθηρία προσανατολιζόμενη στους άλλους» που έγκειται στην αξιολόγηση των άλλων βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων και προσδοκιών. Σε περίπτωση που η συμπεριφορά τους δεν εμπίπτει σε αυτά, το άτομο αισθάνεται θυμό και συχνά γίνεται επικριτικό απέναντι τους με αποτέλεσμα τελικά να επηρεάζεται η ποιότητα των κοινωνικών του σχέσεων. Τέλος ένας ακόμη τύπος είναι εκείνος της «κοινωνικά προσανατολιζόμενης τελειοθηρίας». Οι άνθρωποι αυτοί έχουν συνήθως την πεποίθηση ότι οι άλλοι αναμένουν από αυτούς να ανταποκρίνονται σε κάθε προσδοκία ώστε τελικά να γίνουν αποδεκτοί.
Ανεξάρτητα από τον τρόπο με τον οποίο εκδηλώνονται οι τελειοθηρικές τάσεις στον κάθε άνθρωπο, συνήθως μέχρι να έρθει αντιμέτωπος με μία κατάσταση στην οποία πλέον η συμπεριφορά αυτή δεν είναι βοηθητική, δεν αντιλαμβάνεται τον επιζήμιο χαρακτήρα της. Θα ήταν χρήσιμο σε αυτό το σημείο να εξηγήσουμε μέσα από ένα παράδειγμα αυτό που μόλις αναφέρθηκε. Ας σκεφτούμε την περίπτωση του Πέτρου 30 ετών, ενός στελέχους σε πολυεθνική εταιρεία , στην οποία εργάζεται τα τελευταία 5 έτη. Ο Πέτρος θαυμάζεται από τους συναδέλφους του για την οργάνωση, την μεθοδικότητα και τις άριστες επιδόσεις του. Την περίοδο αυτή αναλαμβάνει ένα μεγάλο project στο οποίο θα αξιολογηθεί προκειμένου να εξεταστεί το ενδεχόμενο προαγωγής. Παράλληλα παρακολουθεί ένα Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών σε συναφές αντικείμενο για να εμπλουτίσει τις γνώσεις του. Η τελειοθηρία του Πέτρου μέχρι τώρα τον βοήθησε να διακριθεί επαγγελματικά με σημαντικά επιτεύγματα παρά το νεαρό της ηλικίας του. Ωστόσο η ανάγκη του για ένα αψεγάδιαστο αποτέλεσμα στο project, τον έχει οδηγήσει στο να αφιερώνει πολλές ώρες στην προετοιμασία του με αποτέλεσμα να μην μπορεί συγχρόνως να ανταποκριθεί εξίσου «τέλεια» και στις υποχρεώσεις του μεταπτυχιακού. Το άγχος του όσο συνειδητοποιούσε ότι δεν ανταποκρινόταν -κατά την προσωπική του εκτίμηση- αποτελεσματικά στη δουλειά του, κορυφώνονταν. Αυτό είχε ως συνέπεια να στερεί όλο και περισσότερο από τον εαυτό του τον ελεύθερο χρόνο και να απομονώνεται από τις παρέες του προκειμένου να προετοιμάζεται «κατάλληλα» για τις υποχρεώσεις του. Ουσιαστικά η καθημερινότητα του Πέτρου στερούνταν πλέον δραστηριοτήτων που του έδιναν χαρά και τον αποσυμφόριζαν, με αποτέλεσμα το άγχος, η καταθλιπτική διάθεση και το αίσθημα κόπωσης να τον έχουν καταβάλλει.
Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή, οι κοινωνικοπολιτισμικοί παράγοντες και κυρίως σημασία που αποδίδουν οι δυτικές κοινωνίες στα επιτεύγματα, συμβάλλουν στη διατήρηση της τελειοθηρίας.
Ποιοι παράγοντες όμως παίζουν ρόλο στην εμφάνιση της;
Όπως συμβαίνει και με την αιτιολογία διάφορων συμπεριφορών αλλά και χαρακτηριστικών της προσωπικότητας, έτσι και η τελειοθηρία όπως αντανακλάται στον τρόπο σκέψης (π.χ. «πρέπει να έχω πάντα άριστες επιδόσεις», «ο σύντροφος που θα επιλέξω πρέπει να ανταποκρίνεται στα δικά μου υψηλά στανταρντ») και κατ’ επέκταση στην συμπεριφορά, οφείλεται σε έναν συνδυασμό βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων. Εστιάζοντας στους ψυχολογικούς και συγκεκριμένα στον ρόλο της οικογένειας, παρατηρείται συχνά από την κλινική και ερευνητική εμπειρία ότι το οικογενειακό περιβάλλον των ανθρώπων που φέρουν αυτό το χαρακτηριστικό ήταν αρκετά αυστηρό και απαιτητικό, αποδίδοντας υψηλή βαρύτητα στην επίτευξη στόχων. Συχνά αυτό αποτελούσε και την μόνη αιτία επιβράβευσης του παιδιού, διαμορφώνοντας έναν όλο και πιο ισχυρό δεσμό μεταξύ της «προσωπικής αξίας» και της «επιτυχίας», της «αποδοχής» και των «όρων» που χρειάζεται να πληρούνται για να την κερδίσει.
Η οργάνωση, η επιμονή, η εργατικότητα και η μεθοδικότητα σαφώς μπορούν να καταστούν πολύτιμοι βοηθοί στην προσπάθεια μας να φτάσουμε όλο και πιο κοντά στους στόχους μας γεμίζοντας μας ικανοποίηση και υπερηφάνεια. Ορισμένες φορές όμως γίνονται τα μέσα που διαθέτουμε για να υπηρετήσουμε βαθιά ριζωμένες τελειοθηρικές πεποιθήσεις. Καταλήγουμε παγιδευμένοι σε έναν φαύλο κύκλο υψηλών κριτηρίων – ατέρμονης προσπάθειας ανταπόκρισης σε αυτά – ματαίωσης, αυτοκριτικής και ξανά από την αρχή.
Η τελειοθηρία λοιπόν μπορεί να καταστεί ιδιαίτερα επίπονη για το άτομο αποξενώνοντας το από τους άλλους και τελικά από τον ίδιο του τον εαυτό.
Όμως θυμήσου πως δεν ευθύνεσαι εσύ που στο παιδικό μυαλό σου η αγάπη και η αποδοχή ταυτίστηκαν με τα επιτεύγματα, την αλάνθαστη συμπεριφορά και την ανταπόκριση σε συγκεκριμένες προσδοκίες. Από την άλλη θα ήταν άδικο να επιρρίψεις την ευθύνη για αυτό που σου συμβαίνει αποκλειστικά στην οικογένεια σου, γιατί πιθανόν αυτό θα σε οδηγούσε σε παθητική αποδοχή της κατάστασης και παραίτηση. Μπορεί να θυμώσεις μαζί τους, να απογοητευτείς, να λυπηθείς και αυτό είναι εντάξει. Αξιοποίησε όμως την επιλογή που έχεις ως ενήλικας πλέον με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας να απεγκλωβιστείς από τον φαύλο κύκλο της τελειοθηρίας, να επιτρέψεις στον εαυτό σου να ξεκουραστεί, να κάνει λάθη, να πάψει να είναι «τέλειος». Να αποδεχτεί πως ήταν, είναι και θα είναι επαρκής, άξιος αγάπης και αποδοχής ακόμη και όταν δεν είναι πια το «τέλειο παιδί».
Kασσιανή Μουσά
Ψυχολόγος, MSc
Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεύτρια (Εκπ.)
ΠΗΓΗ: efrosynifotinaki.gr
